Kıymetli evrakın zayi olması ve iptal davası 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 651-653. maddelerinde yer almaktadır. Kıymetli evrakın ziyaı ve iptal davasının temel dayanağı olan 651. Madde “Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir.” hükmünü içermektedir.
Kıymetli Evrak Nedir?
Kıymetli evrak, ileri sürülmesi senede bağlı olan ve başkalarına devredilemeyen bir hak içeren menkul varlıktır. Kıymetli evrakın içerdiği unsurlar;
- Senedin içerdiği hak,
- Kıymetli evrak niteliğine sahip senet,
- Senet ile hakkın birleşmesidir (bağlılık).
Kıymetli Evrak Türleri Nelerdir?
Kıymetli evrak, içerdiği hakkın niteliğine göre;
- Alacak senetleri,
- Ortaklık senetleri
- Eşya hukuku senetleri olarak üç gruba ayrılır.
İçerdiği hakkın senedin düzenlenmesinden önce mevcut olup olmamasına göre;
- Kurucu senetler ve
- Açıklayıcı senetler olmak üzere iki gruba ayrılır.
Düzenlenmesine sebep olan temel hukuki ilişki ile ilgisinin bulunup bulunmamasına göre;
- Sebepten soyut senetler ve
- Sebebe bağlı senetler olmak üzere iki gruba ayrılır.
Senedi devralan üçüncü kişilerin iyiniyetinin korunup korunmamasına göre;
- Kamu güvenine sahip senetler ve
- Kamu güvenine sahip olmayan senetler olmak üzere iki gruba ayrılır.
Devir şekline göre;
1) Nama yazılı senetler,
2) Emre yazılı senetler ve
3) Hamiline yazılı senetler olmak üzere üç gruba ayrılır.
Bu ayrımlardan en çok kullanılanı devir şekline göre yapılan ayrımdır. Buna göre;
- Nama yazılı senet: TTK madde 654- Belli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır.
- Emre yazılı senet: TTK madde 824- Emre yazılı olan veya kanunen böyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı senetlerdendir. Dolayısıyla belirli bir kişinin emrine düzenlenen ve emre yazılı olduğuna dair bir kayıt içeren veya kanunen emre yazılı sayılan senetler emre yazılı senetlerdir.
- Hamiline yazılı senet: TTK madde 658- Senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet sayılır.
Kıymetli Evrakın Ziyaı Nedir?
Kıymetli evrakın ziyaı; evrakın çalınması, kaybolması, yanması veya harap olması sonucu kullanılamaz/tedavüle çıkamaz duruma gelmesidir. Kıymetli evrakın zayi olması halinde evrakın kötüye kullanılmaması için iptal edilmesi gerekir.
Kıymetli Evrakın İptali Davasının Şartları Nelerdir?
Kıymetli Evrakın İptali Davasının Şartları;
- Senet fiziken zayi olmalıdır.
- Senetteki hak devam etmelidir.
- İptal, hakkın sahibi tarafından istenmelidir. (Hak sahibi senedin zayi olduğu anda senedin maliki/sınırlı ayni hak sahibi/onların vekili olan kişidir.)
- Senedin zilyetliğinin yeniden elde edilmesi mümkün olmamalıdır. (Senedin kaybı geçici olmamalıdır.)
- Senedin iptali kanunen mümkün olmalıdır. (TTK m.668- Banknot ve büyük miktarda çıkarılıp görüldüğünde ödenmesi gereken ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılan ve belirli bedelleri yazılı olan diğer hamile yazılı senetlerin iptaline karar verilemez. Devlet tarafından çıkarılmış olan tahvillere ilişkin özel hükümler saklıdır.
Türlerine Göre Kıymetli Evrakların İptali
Kıymetli evrakta sona erme şu şekilde gerçekleşir:
- Senedin içerdiği hakkın sona ermesi (ifa, ibra vs.) veya
- Senedin kıymetli evrak fonksiyonlarını kaybetmesi sonucu gerçekleşir. Senedin kimin elinde olduğu bilinmiyorsa ve senet kişinin elinden rızası dışında çıktıysa TTK hükümleri gereği kıymetli evrakın iptali yoluna başvurulur.
Kıymetli evrakın iptali davalarında yapılacak masraflardan biri tarife ile miktar olarak belirlenmiş maktu harçtır. Bu nedenle dava masrafları, kıymetli evrakın bedeline göre değişkenlik göstermez. Ancak bu davada verilecek olan ilanın bedelinin harçlara göre nispeten yüksek olduğu söylenebilir.
Nama Yazılı Kıymetli Evrakın İptali
Bütün nama yazılı senetlerin iptali mümkün olmakla birlikte, nama yazılı kıymetli evrakın iptalinde emre yazılı senetlerin iptalindeki usul takip edilir (TTK m.657). Nama yazılı kambiyo senetleri dışındaki nama yazılı senetlerin iptalinde ise hamiline yazılı senetlerin iptalindeki usul uygulanır.
Hamiline Yazılı Kıymetli Evrakın İptali
Hamiline yazılı kıymetli evrakın iptali için borçlunun yerleşim yeri mahkemesinde iptal davası açılır. En az 6 ay, en fazla 1 yıllık süre içinde 3 kez ilan yapılır. Poliçe mahkemeye getirilirse istirdat davası açılması için sahibine uygun bir süre verilir. Dava açılmazsa mahkeme ödemeden men kararını kaldırır. Süre içinde poliçe mahkemeye getirilmezse senedin iptaline karar verilir.
Emre Yazılı Kıymetli Evrakın İptali
Emre yazılı kıymetli evrakın iptalinde, senedin kimin elinde olduğu bilinmekteyse “geri alım (istirdat) davası” açılmalıdır. Senedin kimin elinde olduğu belli değilse veya senet maddi olarak ortadan kalkmışsa iptal davası açılır. Ancak iptal davası açmadan önce ödemeden men kararı alınmalı ve kıymetli evrakın ibrazı halinde ödeme yapılmaması sağlanmalıdır. Bunun için ödeme yeri mahkemesine başvurulur. Daha sonra iptal davası açıldığında, senet birinin elindeyse mahkemeye sunulması için en az 3 ay, en fazla 1 yıllık süre içinde 3 kez ilan yapılır. Eğer poliçe mahkemeye getirilirse istirdat (geri alım) davası açması için hak sahibine süre verilir. Hak sahibi dava açmazsa mahkeme ödemeden men kararını kaldırır. Ancak poliçenin süresi içinde mahkemeye getirilmemesi halinde senedin iptaline karar verilir. İptal konusunda, varant ve makbuz senedi dışındaki emre yazılı senetlere poliçelere ilişkin hükümler uygulanır.
İptal Kararının Hukuki Sonuçları
İptal kararının hukuki sonuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz.
- İptal kararı, hak sahipliğinin gerçek durumunu değiştirmez ve hak sahibini göstermez.
- İptal kararı, iptal edilen senedin yerine geçmez. O yüzden kambiyo senetlerine özgü takip yapılamaz.
- İptal edilen senedin teşhis fonksiyonu kalkar.
- İptal edilen senedin iyiniyetli iktisabıyla hak kazanılamaz.
- İptal kararı kesin hüküm teşkil etmez.
- İptal kararından sonra senedi elinde bulunduran kişi hak iddia ediyorsa iptal kararını iptal ettirmesi gerekir.
- İptal kararından sonra defi sisteminde bir değişiklik olmaz.
- İptal kararından sonra ancak asli borçluya başvurulabilir. İptal edilen bir çek ise tüm borçlulara başvurulabilir.
Kıymetli Evrakın İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Kıymetli evrakın iptali davaları, 6100 Sayılı HMK’da düzenlenmiş olan ticaret hukukundaki çekişmesiz yargı işlerinden olup; kıymetli evrak müessesi Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş olduğundan, bu davada asliye ticaret mahkemesi görevlidir. Kıymetli evrak iptali davası yetkili mahkeme ise 6100 Sayılı HMK’nın 384. maddesi gereğince çekişmesiz yargı işlerinde, talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesidir.
Kıymetli Evrakın İptali Davası ile İlgili Yargıtay Kararları
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 4.6.2018 Tarihli, 2016 / 12638 E., 2018 / 4213 K. Sayılı Kararı “…Davacı vekili; müvekkilinin hamili olduğu 31/07/2009 keşide tarihli ve 5.150,00 TL bedelli çekin zayi olduğunu ileri sürerek anılan çekin zayi sebebiyle iptaline karar verilmesini talep ve dava etmiştir. Mahkemece, tüm dosya kapsamına göre; iptali talep olunan çekin keşide tarihinin 31/07/2009 olduğu, bu hali ile çekin zamanaşıma uğradığı ve kambiyo senedi vasfını yitirmiş olduğu gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Kararı, davacı vekili temyiz etmiştir. Dava, zayi sebebiyle çek iptali istemine dair olup, mahkemece, yazılı şekilde, iptali istenen çekin zamanaşımına uğradığı ve kambiyo senedi vasfını yitirdiği gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Oysa, 6762 Sayılı TTK’nın 563. maddesinde senet üzerinde hak sahibi olan kişinin, zayi olması halinde senedin iptalini mahkemeden isteyebileceği düzenlenmiştir.
Zayi sebebiyle kıymetli evrakın iptalini isteyebilmek için gerekli olan şartlardan birisi de senette mündemiç olan hakkın varlığını sürdürmesidir. Bununla birlikte senetteki hakkın zamanaşımına uğramış olması iptal kararı verilmesine engel değildir. (Prof. Dr. Fırat Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, 1997, s.270) O halde mahkemece, iptali istenen çekin, zamanaşımına uğramış olmasının başlı başına çekin iptal edilmesini engellemeyeceği gözetilerek iptal için diğer şartların bulunup bulunmadığının değerlendirilmesi ve sonucuna göre karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi doğru görülmemiş, kararın bu sebeple bozulması gerekmiştir. SONUÇ : Yukarıda açıklanan sebeplerle davacı vekilinin temyiz itirazlarının kabulüyle kararın davacı yararına BOZULMASINA,…” Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 30.11.2021 Tarihli, 2017 / 19-2738 E., 2021 / 1513 K. Sayılı Kararı “…16. Bu havalenin yazılı şekilde yapılması, belli şekil şartlarını içermesi ve kayıtsız şartsız bir ödeme yetkisi biçiminde olması gerekir. Çek düzenleyen, muhataba belirli bir bedeli lehtara ödeme, lehtara da tahsil yetkisi veren bir kambiyo senedidir. Çek bir ödeme aracıdır. Ancak poliçe ve bonodaki gibi kredi işlevine haiz değildir. Ticarî hayatta yaygın olarak ileri tarihli çek düzenlenerek çekin kredi veya teminat aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanım şeklinin dahi çekin ödeme aracı olma özelliğini ortadan kaldıramayacağı unutulmamalıdır. Çek muhatap banka tarafından görüldüğünde meşru hamil olan kişiye nakden ödenir. 17. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 757/1. maddesine göre, iradesi dışında çek elinden çıkan kişi, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatap bankayı çeki ödemekten menedilmesini isteyebilir. Aynı Kanun’un 759. maddesi uyarınca, çeki eline geçiren kişi bilinmiyorsa, çekin iptaline karar verilmesi istenebilir. İptal isteminde bulunan kişi, çek elinde iken zıyaa uğradığını inandırıcı bir şekilde gösteren delilleri mahkemeye sağlamak ve senedin bir suretini ibraz etmek veya senedin esas içeriği hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. 18. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 764. maddesi uyarınca elden çıkan çek, verilen süre içinde mahkemeye sunulmazsa, mahkemece çekin iptaline karar verilir. Çekin iptaline karar verilmiş olmasına rağmen, iptal talebinde bulunan keşideciye karşı çekten doğan istem hakkı ileri sürebilir…”
Minval Hukuk & Danışmanlık Bürosu Sigorta Hukuku(Trafik ve İş Kazaları), İş Hukuku, Kamulaştırma ve İstimlak, Tazminat Hukuku, Ölüm ve Yaralamalı Trafik Kazalarından Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat Davaları, Yangın Sigortaları, Dask Sigortası, İşveren Mali Sorumluluk Sigortaları, Araç Değer Kaybı ve Araç Hasar Bedeli Davaları ile Vatandaşlık Hukuku ve Nüfus Davaları, Göç Davaları, SGK’nın karşılamadığı akıllı ilaç bedellerinin ödenmesi ve ücretsiz temin edilmesi ile ilgili davalar üzerine yoğunlaşmış ve bu alanların her birinde yüzlerce danışanın haklarını ilgili kişi ve kurumlar nezdinde çözüme kavuşturmuştur. Minval Hukuk Bürosunun Kurucu ortaklarının çeşitli site ve dergilerde yayınladığı onlarca makalenin yanında basılan “Sigorta Hukuku ve Tahkim Uygulamaları” adlı bir kitabı da bulunmaktadır.
Site içeriği ve site içerisinde paylaşılan makalelerin her hakkı Minval Hukuk & Danışmanlık Bürosuna aittir.
