Kambiyo Senedi: Ticaret Hukukunda kıymetli evrak olarak nitelendirilen ve tahdidi olarak sayılan senetlere Kambiyo senetleri denilmektedir. Türk Ticaret Kanununa göre kambiyo senetleri, Çek Bono ve Poliçedir. Kambiyo senetlerini diğer senetlerden ve kıymetli evraklardan ayıran en önemli özelliği, sebepten mücerret (temel hukuki ilişkiden bağımsız) olmalarıdır.
Bu özelliği ile tedavül yeteneği yüksektir. Ayrıca senette bulunan imzalar arasında da mücerretlik unsuru geçeridir. Başka bir deyişle senette bulunan bir imzasının sahte olması veya cirantalardan birinin hukuki kişiliğinin bulunmaması senedi geçersiz kılmaz. Bu sebeple kredi ve ödeme aracı olarak ticari piyasanın vazgeçilmez unsurlarıdır. Kambiyo senetleri TTK da düzenlendiğinden bunlarla yapılan her türlü iş ve işlem ticari iş niteliğindedir. Dolayısıyla icra takibine konu edildiğinde ticari faiz uygulanmaktadır.
Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu ile İcra Takibi
Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibi, bir ilamsız icra yoludur. Her ne kadar ilamsız icra takibi ise de alacaklının bu yola başvurması için elinde kambiyo senedi niteliğinde (Çek- Bono- Poliçe) gibi bir belgenin olması zorunludur. Tüm ilamsız icra takipleri gibi Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu İle Takipte de alacaklı takip talebini senette yetkili bulunan icra müdürlüğüne vermesi ile başlar. Borçlu, ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren 5 gün içerisinde icra müdürlüğünün bağlı bulunduğu icra mahkemesinde imzaya, borca, yetkiye, kambiyo senedinin mahiyetine, zamanaşımına veya borcun ödendiğine yönelik itiraz edebilir. Ödeme emrine itiraz eden borçlu, mallarının haczini veya icra veznesindeki paranın alacaklıya ödenmemesi için, icra mahkemesinden icra takibinin tedbiren durdurulmasını talep edebilir. İcra mahkemesinin, itirazı makul ve inandırıcı bulması durumunda takibi geçici olarak durdurma yetkisi bulunmaktadır. Tedbir kararının verilebilmesi için duruşma açılması zorunlu değildir. Verilen tedbir kararına karşı yasa yoluna başvurulamaz. Tedbir kararından sonra icra mahkemesi itirazın esasına girerek karar vermesi durumunda duruşma açmak zorundadır. Borçlunun itiraz etmemesi ve takibin kesinleşmesi halinde, haciz, satış, paraların paylaştırılması aşamaları diğer ilamsız takipleri gibi devam eder. İcra mahkemesi itirazları ret ederse, alacaklı kararın kesinleşmesini beklemeksizin icra takip işlemlerine devam edebilir. Şu kadar ki borçlu icra mahkemesi kararına rağmen Menf-i Tespit veya İstirdat Davası açabilir. İcra mahkemesi borçlunun itirazlarını kabul görürse takibin iptaline karar verir. Verilen karara konu dava değerinin istinaf / temyiz sınırını aşması şartı ile karara karşı kanun yoluna başvuru yolu açıktır.
Kambiyo Senedine İtiraz
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda takibe itiraz, icra müdürlüğünün bulunduğu icra mahkemesine dilekçe ile yapılır. Her türlü itiraz ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 GÜN içerisinde yapılmalıdır.
İmzaya İtiraz Nasıl Yapılır?
Aleyhine icra takibi başlatılan senet borçlusu, İcra Hukuk Mahkemesine ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 GÜN içerisinde imzanın kendisine ait olmadığını belirterek itiraz edebilir. İmzaya itiraz, keşideci tarafından yapılabileceği gibi, aleyhinde takip başlatılan ciranta tarafından da yapılabilir. Öte yandan imzaya itiraz açık bir şekilde yapılmalıdır. Aksi halde kambiyo senedindeki imza bu takip bakımından borçluya ait sayılır. Başka bir deyişle “Borçlu Değilim’‘ ”Borcum yoktur”, “senet bana ait değildir” ”Senet vermedim” ya da “Senet Geçerli Değildir” ”Senet Sahtedir” şeklindeki itirazlar imzaya itiraz niteliği taşımamaktadır. Nitekim Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 1998/4574-E, 1998/4971-K sayılı emsal niteliğindeki kararında; “…….Borçlunun mercii başvurusu imza inkârı olmayıp, senedi imzalayan kişinin şirket yetkilisi olmadığı yönündedir. Bu yöndeki itiraz borca itiraz niteliğinde olduğundan……….” denmek suretiyle imzaya itirazın açık bir şekilde belirtilmesi gerektiğini vurgulamıştır. İmzaya itiraz üzerine İcra Hukuk Mahkemesi imza itirazını duruşma yaparak incelemekle yükümlüdür. Dosya üzerinden imzanın incelenmesi ve dosyanın karara çıkarılması BOZMA sebebidir.
İmzaya itirazın kabulü halinde imzanın borçluya ait olmadığı anlaşılmaktadır. Alacaklının kötü niyetli olması durumunda senede dayanan takip konusu alacağın %20 sinden aşağı olmamak üzere tazminata ve alacağın %10 oranında para cezasına mahkûm edilir. Kambiyo senedinde keşidecinin lehtar huzurunda senedi imzaladığı kabul edilir. Bu durumda senette ciranta bulunmaması başka bir deyişle lehtar tarafından takip başlatılması durumunda imzanın keşideciye ait olmaması durumunda alacaklının KÖTÜNİYETLİ olduğu kabul edilir. Zira keşidecinin lehtar huzurunda senede imza attığı kabul edilmektedir. Aksinin iddia edilmesi durumunda iddia eden iddiasını ispatla mükelleftir.
İmzaya itirazın reddi halinde imzanın borçluya ait olduğu ispatlanmış olur. Borçlu imzaya itiraz etmekle KÖTÜNİYETLİ olduğundan, takip konusu senet alacağının %20’ından aşağı olmamak üzere inkâr tazminatına ve takip konusu alacağın %10 u oranında para cezasına mahkûm edilir. Borçlu menfi tespit veya istirdat davası açar ise para cezalarının tahsili dava sonuna kadar durdurulur ve davanın borçlu lehine sonuçlanması halinde hükmedilen tazminat ortada kalkar. İcra mahkemesinin imzaya itirazın reddine yönelik kararı kanun yoluna tabidir.
Borca İtiraz Nedir?
Borçlunun imza itirazı dışında kalan tüm itirazları borca İtiraz olarak değerlendirilir. Borçlu ”Borçlu Olmadığını”, ”Borcun Ödendiğini” ”Borcun Zamanaşımına Uğradığını” ”Borcun Takas Edildiğini” gibi hususlar borca itiraz olarak değerlendirilir. Boca itiraz tıpkı imzaya itiraz gibi İcra Hukuk Mahkemesine verilecek dilekçe ile yapılır. İcra hukuk mahkemesi şekli incelemeye tabi denetim merci olduğundan temel borç ilişkisini inceleyemez. Başka bir deyişle lehtarın, keşideciye karşı senetten kaynaklı alacaklı olup olmadığını veya sende dayalı alacağın hukuksal temelini tespit edemez. Ancak alacağın zamanaşımına uğrayıp uğramadığını, senet borcunun itfa edilip edilmediğini inceleyebilir. Borçlunun borca itirazı kabul görürse takibin iptaline karar verilir. Takip dayanağı alacağın miktarına göre verilen karar istinaf ve temyiz kanun yoluna tabidir. Takibin iptali ile alacaklı kötüniyet tazminatına mahkum edilebilir. Senette ciro silsilesi yok ise alacaklının kötüniyetli olduğu kabul edilir. Borçlunun borca itirazı ret edilirse keşidecinin borçlu olduğu kanıtlanmış olur. Bu durumda borçlu icra inkar tazminatına mahkum edilir.
Bonoda Zamanaşımı ve Takip İçi Zamanaşımı
Bonoda Zamanaşımı: Zamanaşımı, bir hakkın varlığını ortadan kaldırmayan ancak o hakka erişimi zayıflatan ve yasaca belirlenen süre geçtikten sonra talep edilme hakkını ortadan kaldıran defi’ye zamanaşımı denilmektedir. Zamanaşımı süreleri def’i niteliğinde olup borçlu tarafından ileri sürülmelidir. Aksi takdirde zamanaşımına uğramış işlemler de hukuken korunacaktır. Zamanaşımı taraflarca ileri sürülmesi şartına bağlı iken hak düşürücü süreler hakim tarafından re’sen dikkate alınmaktadır. TTK 749 maddesinde Çek Bono ve Poliçenin zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir. Bonoda 3 tür zamanaşımı süresi bulunmaktadır.
Hamilin Düzenleyene Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden Zamanaşımı Süresi: Hamilin keşideciye karşı zamanaşımı süresi bononun vadesinden itibaren 3 yıldır. Örneğin 01.01.2018 vaade tarihli bir senedin hamili, keşideciye karşı en geç 01.01.2021 tarihinde icra takibi başlatabilir. Bu tarihten sonra açılan icra takibi zamanaşımına uğramış sayılmaktadır. Ancak yukarıda da ifade edildiği gibi borçlu tarafından açıkça zamanaşımı itirazında bulunması gerekmektedir. Aksi halde TTK 749/1 maddesi gereği zamanaşımı süresi geçmiş olacaktır. Zamanaşımına uğramış bir senet kambiyo vasfını yitirmektedir. Şu kadar ki alacak davasında yazılı delil başlangıcı olarak kullanılabilir.
Hamilin Kendisinden Önce Gelen Cirantalara(Müracaat Borçlularına) Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden Zamanaşımı Süresi: Hamil, vadesi gelmiş bir bonodan kaynaklı alacağını kendisinden önce gelen cirantalara karşı PROTESTO tarihinden itibaren 1 YIL içerisinde ileri sürebilir. Örneğin 01.01.2018 de protestosu çekilmiş bir bonoda müracaat borçlusuna karşı zamanaşımı 01.01.2019 tarihinde sona erecektir. Bu tarihe kadar takip başlatılmaması durumunda hamilin cirantaya karşı talep hakkı zamanaşımına uğrayacaktır. Hamilin cirantaya karşı zamanaşımı süresi TTK 749/2 de düzenlenmiştir. Ancak cirantanın keşideciye karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süreleri yine de 3 YIL olacaktır.
Ödeyen Müracaat Borçlusunun, Kendisinden Önce Gelen Müracaat Borçlularına Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden Zamanaşımı Süresi: Ciro silsilesine tabi bir bonoyu ödeyen müracaat borçlusu, kendisinden önce gelen müracaat borçlularına rücu edebilir. Buna göre, bono bedelini ödeyen müracaat borçlusu, ödeme tarihinden itibaren 6 AY içerisinde kendisinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri sürebilir. Aksi halde senet müracaat borçluları açısından zamanaşımına uğrayacaktır. Bu husu TTK 449/3 maddesine düzenlenmiştir. Ancak ödeyenin keşideciye karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süreleri 3 YIL‘dır.
Takip İçi Zamanaşımı
Vadesi gelmiş bir senet zamanaşımı süresi içerisinde icra takibine konu edildiğinde zamanaşımı kesilmiş olur. Kesilen zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. Takibi ilerletici herhangi bir işlem yapılmadığında yasaca belirlenen zamanaşımı geçtiğinde alacak zamanaşımına uğrar. Buna takip içi zamanaşımı denilmektedir. Örneğin 01.01.2018 vaade tarihli bir senet 01.01.2020 tarihinde icra takibine konulduğunda zamaşımı kesilmiş olur. Kesilen zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. İcra takip işlemi yapılmadığında bu senet 01.01.2023 tarihinde takip içi zamanaşımına uğramış sayılmaktadır. Bu durumda senetten kaynaklı alacak zamanaşımına uğradığından borçlu icra hukuk mahkemesinde zamanaşımı definde bulunarak takibin iptalini talep edebilir.
Kambiyo Senetlerinde Zamanaşımını Kesen Nedenler
Türk Ticaret Kanununda 750. maddesi bonoda zamanaşımının kesilme hallerini düzenlemiş olup şu şekildedir:
- Davanın açılması
- İcra takibinin yapılması
- Davanın ihbarı
- Alacağın iflas masasına bildirilmesi.
Yukarıda sayılan durumlarda zamanaşımı kesilmektedir. Zamanaşımın kesilmesi ile süre yeniden başlar. Buna göre vadesi gelmiş bir kambiyo senedi icra takibine konulduğunda zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. Zamanaşımına uğramış bir bonoyla ilgili bono alacaklısı takibe girişse dahi, borçlu zamanaşımı def’ini ileri sürerek ödemeden kaçınabilecektir. Bu durumda, alacaklı TTK m.732 hükmüne dayanarak keşideciye karşı, bononun zamanaşımına uğradığı tarihten itibaren 1 YIL içinde, sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir. Alacaklı, 1 YIL içinde sebepsiz zenginleşmeye dayanarak dava açmaz veya bu süreyi kaçırır ise, sadece var olan temel ilişkiye dayanarak alacağını isteme hakkına sahip olacaktır. Örneğin, bono, bir kira alacağına istinaden verilmiş ise, sözleşmeden kaynaklanan 10 yıllık genel zamanaşımı süresi içerisinde, alacak davası açarak alacağını isteyebilecektir.
Çek İbraz Süreleri
Ticaret hayatında sıklıkla kullanılan çek, mahiyeti itibariyle bir ödeme aracıdır. Bonodan farklı olarak çekte vade olmaz. Buna karşılık vadeden farklı olarak kısa ibraz süreleri tayin edilmiştir. Çekin ibraz süreleri;
- Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse keşide tarihinden itibaren 10 GÜN içerisinde,
- Çek, keşide edildiği yerden başka yerde ödenecekse 1 AY içerisinde,
- Ödeneceği yerden başka bir yerde keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise 1 AY ve ayrı kıtalarda ise 3 AY içerisinde muhataba ibraz edilmelidir.
Olarak düzenlenmiştir. İbraz süreleri hak düşürücü süre niteliğindedir. Bu süreler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır. İbraz süreleri içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmeyen çek kambiyo vasfını yitirmektedir. Bu haliyle çek, kambiyo senetleri devir usulü olan ciro ve teslimle devredilemez ve kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibe konulamaz. Süresi içerisinde ibraz edilmeyen çek yazılı delil başlangıcı niteliğindedir. Konu alacak hakkında temel borç ilişkisine dayanılarak ve her türlü delil ile genel mahkemede dava konusu edilebilir.
Çekte Zamanaşımı Süresi
Türk Ticaret Kanununa göre Hamilin, cirantalarla, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 YIL geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren 3 YIL geçmekle zamanaşımına uğrar.
Çekte Zamanaşımını Kesen Nedenler
Türk Ticaret Kanunu 750. Maddesi; “Zamanaşımı; dava açılması, takip talebinde bulunulması, davanın ihbar edilmesi veya alacağın iflas masasına bildirilmesiyle kesilir” hükmüne amir olup çekte zamanaşımı sürelerini düzenlemiştir.
Zamanaşımının kesilmesi ile, süresi aynı olan yeni bir zamanaşımı süresi işlemeye başlamaktadır. İcra takibinin zamanaşımı süresi içerisinde açılması gerekmektedir. Takibin açılması ile zamanaşımı kesildikten sonra 3 yıllık zamanaşımı yeniden başlar. Buna göre 01.01.2018 tarihinde muhatap bankaya ibraz edilen bir çek 01.01.2019 tarihinde icra takibine konu edildiğinde zamanaşımı kesilmektedir. Kesilen zamanaşımı yasal süreyi tekrar başa aldığından 01.01.2022 tarihine kadar icra takip işlemi yapılmadığında çek artık zamanaşımına uğrayacaktır. Zamanaşımına uğramış çek ile genel haciz yoluyla takip yapmak dahi mümkün değildir. İlamsız takip yapılması durumunda borçlunun zamanaşımı itirazı üzerine bu takip iptal edilecektir. Ancak zamanaşımına uğramış çekler delil niteliğinde olduğundan temel ilişkiye dayandırılarak dava açılabilecektir.
Site içeriği ve site içerisinde paylaşılan makalelerin her hakkı Minval Hukuk & Danışmanlık Bürosuna aittir.