Fazla Çalışma (Mesai) Nedir?

İçerik Başlıkları

Genel bakımdan çalışma süresi, haftada en çok kırk beş saattir (f.1). Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir (İK m. 63). Fazla çalışma (mesai) Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır (İK m. 41). Fazla çalışmadan söz edebilmek için işçinin haftalık kırk beş saatlik çalışma süresini aşması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 (iki yüz yetmiş) saatten fazla olamaz.

İş Hukuku Davaları

İşyerinde Fazla Çalışma Nasıl Yaptırılır, Şartları Nelerdir?

Kanunda ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalıma yaptırılabileceği öngörülmüştür (İK m. 41). Benzer sebeplerle de fazla çalışma yaptırılabilir.

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir (İK m. 41 f. 7). Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma için bu onay aranmaz (Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği m. 9).

Fazla çalışma yapılamayacak işler

Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde
Gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde
Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında

Fazla çalışma yaptırılmayacak işçiler (Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği m.8)

18 yaşını doldurmamış işçiler
Sağlıklarının elvermediği, hekim raporu ile belgelenen işçiler
Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler

Fazla Çalışma Ücreti Nedir?

Fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir (f.2). Fazla çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir (İK m. 41 f. 3). Fazla çalışma ücretine esas olan ücretin fazla çalışmanın yapıldığı andaki ücret olması gerekir.

Fazla Çalışma Olgusunun İspatı

İşveren, fazla çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte ödenir. Bu ödemeler ücret bordrolarında ve ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir (Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği m. 10).

İşçilik alacaklarından olan fazla çalışma ücretinde ispat külfeti, işçiye aittir. Ücret bordrolarında işçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bordroda fazla çalışma bölümünün boş olması ya da bordronun imza taşımaması durumunda işçi fazla çalışma ücretlerini tanık dahil her türlü delille ispatlayabilir. İşyeri kayıtları, özellikle işyeri giriş çıkışı gösteren belgeler delil niteliğindedir.

İşçi, ücret bordrolarını imzalamış ve bordroda yazan miktardan daha fazla çalışma alacağı olduğunu iddia ediyorsa, yazılı delile karşı yazılı delille ispat kuralı gereği, fazla çalışmayı tanıkla ispatlayamaz.

Fazla Mesai Ücreti İşçiye Ödenmezse Ne Olur?

İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse, işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir (İK. m. 24). İş sözleşmesinin haklı nedenle feshi halinde işçi, fazla mesai ücreti veya sözleşmeden doğan tüm haklarının ödenmesini işverenden talep edebilecektir.

Fazla Mesai Ücreti Davasında Zorunlu Arabuluculuk

İşçi tarafından talep edilebilecek fazla mesai ücreti için dava açmadan önce, 7039 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesi kapsamında arabulucuya başvurmak zorunludur. Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır.

Fazla Mesai Ücreti Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Fazla çalışma ücreti bir işçilik alacağı olduğundan bu konuda yaşanan uyuşmazlıklarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. Dava, davalı gerçek veya tüzel kişi olan işverenin davanın açılış tarihindeki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır. İşçinin geriye dönük fazla mesai talebi yalnızca dava açıldığı tarihten geriye doğru beş yıl için istenebilecektir.

Fazla Mesai Ücretine İlişkin Yargıtay Kararları

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi E. 2012/8538 K. 2012/13259 T. 12.6.2012 kararı

”……..fazla çalışma ücreti, bayram ve genel tatil ücreti alacağının ödetilmesi istemine ilişkin davada, fazla çalışma yaptığını iddia eden işçinin bu iddiasını ispatla yükümlü olduğu; işçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğinde olduğu şeklindedir. Dava konusu olayda, davacı, davalı Milli Savunma Bakanlığına ait işyerinde alt işveren durumundaki şirketler işçisi olarak çalışmıştır. Mahkemece karara esas alınan bilirkişi raporunda ücret bordrolarında fazla çalışma ücretlerinin mevcut olmadığı, davalı tarafın denkleştirme çalışması veya telafi çalışması yaptırdığına ilişkin bir savunması bulunmadığı, dosya içinde çalışma sürelerini gösteren nöbet çizelgesi, fazla çalışma talimatı, vardiya listesi, işyeri giriş çıkış kayıtları, elektronik takip kartı gibi belgelerin mevcut olmadığı gerekçesiyle tanık anlatımlarına göre hesaplama yapılmıştır. Yargıtay kararında, bilirkişi raporunda yapılan araştırma karar verilmeye yeterli olmadığına değinmiştir.

Zira, Mahkemece öncelikle her iki davalıdan işyeri kayıtları, hizmet alım sözleşmesi, ihale belgeleri, teknik ve idari şartnameler, işe giriş ve çıkış kayıtları, kamu idaresi tarafından alt işverene verilmiş işle ilgili olarak özellikle alt işverende çalışan işçilerin özlük haklarına yönelik tuttuğu kayıt ve belgeler getirtilmelidir; davacı işçilerin çalıştıkları işyerlerini günlük çalışma düzenine ilişkin olarak asıl işveren tarafından yapılmış düzenlemeler varsa ilgili belgeler getirtilmelidir; alt işverenin üstlendiği işte çalışacak işçi sayısı ve günlük çalışma sürelerinin kanuni sınırları aşmasının mümkün olup olmadığı, bu hususta asıl işverenin izninin veya icazetinin gerekip gerekmediği araştırılıp tespit edilmelidir; belirtilen tüm bu yönler açıklığa kavuşturulduktan sonra bilirkişiden yukarıda belirtilen ilkeler doğrultusunda hesaplama yapılmak üzere ek rapor alınmalıdır; alınan bilirkişi raporu dosyadaki tüm delillerle birlikte yeniden bir değerlendirmeye tabi tutularak oluşacak sonuca göre karar verilmelidir.