İçerik Başlıkları
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Mevzuatı
- Anayasa Mahkemesine (AYM) Kimler Başvurabilir?
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu ve Olağan Yargı Yollarının Tüketilmesi Şartı
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi Ne Kadardır?
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcı ve Masrafı Ne Kadar?
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilecek Haklar Nelerdir?
- Anayasa Mahkemesi Kararlarından Sonra Ne Yapılabilir?
- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Emsal Kararlar
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru; Anayasa Yargısı içinde yer alan, anayasal bir denetim şekline haiz olağanüstü, istisnai ve ikincil nitelikte bir kanun yoludur. Başka bir deyişle Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru yolu Anayasa yargısı içinde yer alan anayasal bir denetim şeklidir. Anayasa Mahkemesine Bireysel başvurunun konusu kamu gücü tarafından ihlal edilen temel hak ve özgürlükler oluşturur.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Mevzuatı
Anayasanın 48. Ve 49. Maddelerinde 2010 yılında yapılan değişiklikle 23.09.2010 tarihinde yürürlüğe giren “ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU” hukukumuzda yerini almıştır. Anayasa mahkemesine bireysel başvuru, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun un 45. Ve 51 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Anayasa mahkemesine yapılacak başvurunun usulüne ilişkin hükümler ise Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü 59 ve 84 maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Anayasa Mahkemesine (AYM) Kimler Başvurabilir?
Anayasa Mahkemesine, güncel ve kişisel bir hakkı ihlal edilen herkes bireysel başvuru yapabilir.
AYM’ye başvuru için üç koşulun gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar;
- Başvurucunun güncel bir hakkının ihlal edilmesi,
- İhlalin başvurucuyu doğrudan ve kişisel olarak etkilemiş olması,
- Başvurucunun hak ihlali sonucunda mağdur olması gerekmektedir.
Hak ihlali Kavramı ele alınırken hak sahibinin gerçekten ihlale uğrayıp uğramadığı aranmamalı, hak ihlali geniş yorumlanmalıdır. Hak sahibinin hak ihlaline uğradığı iddiası yeterli sayılmalıdır. Hak ihlalinin mevcudiyeti esas hakkındaki incelemeden sonra ortaya çıkacak bir husustur.
Her gerçek kişi bireysel başvuru hakkına sahiptir ancak istisnası: 6216 sayılı kanunun 46. Maddesine göre yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamazlar. (Seçme ve seçilme, ücretsiz ilköğretim görme, siyasi partilerde veya bağımsız olarak siyasi faaliyette bulunma, halkoylamasına katılma.)
Tüzel kişiler açısından ise bireysel başvuru hakkı yalnızca özel hukuk tüzel kişilerin tanınmış olup kamu tüzel kimilerinin bireysel başvuru hakkı bulunmamaktadır. Özel hukuk tüzel kişileri ise sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilirler. Üyelerine yönelik hak ihlali iddiası ile bireysel başvuru yoluna gidemezler. (Eşitlik, konut dokunulmazlığı, çalışma özgürlüğü, mülkiyet hakkı, hak arama özgürlüğü gibi niteliklerine ve faaliyet alanlarına uygun olan temel hakların ihlali sebebiyle bireysel başvuruda bulunabilirler.)
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu ve Olağan Yargı Yollarının Tüketilmesi Şartı
Anayasa mahkemesine göre aynı eylem ya da işlem için birden fazla yargısal yolun mevcut olması halinde “en etkili başvuru yolunun tüketilmiş olması” gerekmektedir. Olağan kanun yollarının tüketilmesi şartının arka planında ikincillik ilkesi yer almaktadır. Bu ilkeye göre “anayasada yer alan temel hak ve özgürlüklere saygı gösterilmesini sağlama, onları uygulama ve yerine getirme görevi, öncelikle AYM’ne değil, idari makamlara ve diğer yargı organlarına aittir.” İkincillik ilkesinin bir diğer sonucu da olağan mahkemelerde öne sürülmeyen iddiaların, öne sürülmeyen belge ve delillerin bireysel başvuruda öne sürülememesidir. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. (md 148/4). Kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlar: bireysel başvuruya konu edilen olayların kanıtlanması, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması, delillerin değerlendirilmesi. Bölümlerin, bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır (6216 sayılı kanun md 49/6).f
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi Ne Kadardır?
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi; 6216 sayılı kanunun 47/5’e göre, “başvuru yollarının tüketildiği” yahut başvuru yolu öngörülmemişse “ihlalin öğrenildiği” tarihten itibaren 30 gün içinde bireysel başvuru yoluna başvurulması gerekmektedir.
Madde gerekçesinde ise “kanun yollarını tüketen nihai işlemin başvurucuya tebliğ edildiği tarihten itibaren veya kanun yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren” otuz günlük sürenin başlayacağına yer verilmiştir. Otuz günlük süre hak düşürücü süre niteliğinde olup durması veya kesilmesi mümkün değildir.
AYM’nin yeni tarihli Ümran Özkan kararına konu olayda; başvurucunun Jandarma Genel Komutanlığı bünyesinde bilgisayar mühendisi olarak göreve başlatılmama işlemine karşı açtığı iptal davası Ankara 7. İdare Mahkemesi, istinaf talebi de Ankara Bölge İdare Mahkemesi tarafından reddedilmiştir. Başvurucu istinaf isteminin kesin olarak reddine ilişkin kararı 27/3/2019 günü saat 18.09’da UYAP ortamında okumuştur. İstinaf mahkemesinin bu kararı 06/4/2019 tarihinde başvurucunun vekiline tebliğ edilmiştir. Başvurucu vekili kendisine tebliği yapılan karara karşı süresinde bireysel başvuruda bulunmuştur. Anayasa mahkemesi bireysel başvuru süresinin başlangıç tarihini başvurucunun avukatına yapılan tebliğ tarihini değil, istinaf istemine ilişkin kararın başvurucu tarafından uyap üzerinden öğrenilme tarihini esas almıştır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcı ve Masrafı Ne Kadar?
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harç miktarları her yıl harçlar kanunu ile belirlenmektedir. Anayasa mahkemesine bireysel başvuru için de bir miktar harç yatırmak gerekmektedir.
2023 yılı bireysel başvuru için belirlenen harç miktarı 1.480,40 TL’dir. Başvuru harcının yatırıldığına dair belge (başvuru avukat ile yapılıyorsa vekaletname harçlandırılıp baro pulu yapıştırılıp) gönderilmelidir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru; içtüzük ekinde örneği bulunan ve anayasa mahkemesinin internet sitesinde bulunan başvuru formu resmi dilde doldurularak yapılır. Başvuru formu doldurulmadan yapılan başvurular için eksiklik yazısı gönderilir. (AYM içtüzüğü m.59/1)
Başvuru formu, AYM İçtüzüğüne uygun olarak düzenlenmelidir. İçtüzükte belirtilen belgelerin asılları veya onaylı örnekleri başvuru formuna eklenir. Başvuru formu okunaklı ve başvurunun esasına yönelik özlü bilgileri içerir şekilde hazırlanmalıdır. Başvuru formunun ekler hariç on sayfayı geçmesi hâlinde başvurucunun ayrıca başvuru formuna olayların özetini eklemesi gerekir (AYM İçtüzüğü, m.60/1, 2, 3).
Başvuru formunda aşağıdaki hususlar yer almalıdır (AYM İçtüzüğü, m.59/2):
- Başvurucunun T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, cinsiyeti, uyruğu, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
- Başvurucunun tüzel kişi olması hâlinde; Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası, unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı ve T.C. kimlik numarası, MERSİS numarasının bulunmaması hâlinde tüzel kişinin vergi numarası veya kayıtlı olduğu sicil ve numarası ile varsa telefon numaraları ve kayıtlı elektronik posta adresi.
- Başvurunun; 1. Avukat vasıtasıyla yapılması hâlinde; avukatın adı, soyadı, kayıtlı olduğu baro ve sicil numarası, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi. 2. Avukat olmayan kanuni temsilci vasıtasıyla yapılması hâlinde; kanuni temsilcinin T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, uyruğu, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi. ç) Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih sırasına göre özeti.
- Bireysel başvuru kapsamındaki güncel ve kişisel haklardan hangisinin hangi nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait özlü açıklamalar.
- İhlal edildiği iddia edilen temel haklar ve bunlara ilişkin açıklamaların birbirleriyle ilişkilendirilerek ayrı ayrı yapılması.
- Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların tarih sırasına göre yazılması.
- Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
- Başvuru mazeret nedeniyle süresi içinde yapılamamışsa buna dair açıklamalar.
- Başvurucunun talepleri.
- Başvurucunun Mahkeme önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası.
- Varsa kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebi ve bunun gerekçeleri.
- Kısa mesaj (SMS) veya elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılmasını isteyip istemediği.
- Başvurucunun veya avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzası.
- Varsa İçtüzüğün 73’üncü maddesi kapsamında maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik tedbir talebi ve bunun gerekçeleri.
Başvuru formunda yer alması gereken belgeler şunlardır (AYM İçtüzüğü, m.59/3):
- Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun belge.
- Harcın ödendiğine dair belge.
- Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kimliğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği.
- Tüzel kişi adına kanuni temsilcinin başvurması hâlinde, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmî belgenin onaylı örneği.
- Nihai karar ya da işlemi öğrenme tarihini gösteren belge.
- Başvuruda ileri sürülen hak ihlali iddialarını temellendirecek belgelerin onaylı örnekleri.
- Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler,
- Olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri.
- Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler.
- Adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeler.
Bireysel başvurular doğrudan Anayasa mahkemesine yapılabilir. Mahkeme ya da yurtdışı temsilcilikleri aracılığıyla da bireysel başvuru yapılabilmektedir. Ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklu ya da hükümlüler Cumhuriyet başsavcıları aracılığıyla başvuru yapabilirler. Bireysel başvuru başvurucunun kendisi, avukatı veya kanuni temsilcisi tarafından yapılabilir. Başvuru avukat ya da kanuni temsilci aracılığıyla yapılıyorsa, vekaletname ya da temsile yetkili olduğunu gösterir yetki belgesinin de sunulması gerekir. Başvurucunun avukatı ya da kanuni temsilcisi varsa onlarla yapılan yazışmalar ya da onlara yapılan tebligatlar başvurucuya yapılmış sayılır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilecek Haklar Nelerdir?
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru hakkı, her hakkın ihlali nedeniyle değil Anayasada ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde koruma altına alınan hakların ihlali halinde bireysel başvuru yoluna gidilebilir.
Başka bir deyişle başvuru konusu hakkın hem Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde hem de Türkiye Cumhuriyetinde Anayasasında güvence altına alınması gerekmektedir.
Bireysel başvurular doğrudan Anayasa mahkemesine yapılabilir. Mahkeme ya da yurtdışı temsilcilikleri aracılığıyla da bireysel başvuru yapılabilmektedir.
Ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklu ya da hükümlüler Cumhuriyet başsavcıları aracılığıyla başvuru yapabilirler.
Bu haklar şunlardır;
- Yaşam Hakkının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
- İşkence Yasağının İhlali Nedeniyle Bireysel Başvuru Hakkı
- Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı
- Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı
- Adil Yargılanma Hakkı
- Suç ve Cezaların Kanuniliği İlkesinin İhlali
- Özel Yaşam, Aile Yaşamı, Konut ve Haberleşme Hakkı
- Düşünce ve İfade Özgürlüğü Hakkı
- Din ve Vicdan Özgürlüğü
- Örgütlenme ve toplanma hakkı
- Mülkiyet hakkı
- Eğitim ve Öğrenim hakkı
- Serbest seçim hakkı
- Temel hak ve Hürriyetlerin korunması (Etkili başvuru hakkı)
- Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı
Anayasa Mahkemesi Kararlarından Sonra Ne Yapılabilir?
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı Olağanüstü Kanun yoludur. Bu sebeple verilen kararlardan sonra ne yapılacağı merak konusudur.
6216 sayılı Anayasa mahkemesinin kuruluş ve Yargılama Usulleri Kanununun 50. Maddesinin 2. Fıkrasına göre; Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.’’
Olağan Kanun yollarının tüketilmesi halinde yapılan bireysel başvurular neticesinde verilen ihlal kararları neticesinde ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı tespit edilirse,
İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için dosya yeniden yargılama yapılmak üzere ilgili mahkemeye gönderilecektir.
Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar olmadığı tespit edildiği taktirde ise başvurucu lehine tazminata hükmedilecektir. veya
Başvurucunun genel mahkemelerde dava açması için yol gösterilecektir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Emsal Kararlar
- BAŞVURUNUN ÖZETİ 1. Başvurular, davanın uzun sürmesi nedeniyle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir. Başvurular, süresi içinde yapılmıştır. Başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir. Ekli tabloda yer alan başvurular bu başvuru ile birleştirilmiştir.
- DEĞERLENDİRME A. Makul Sürede Yargılanma Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin İddia 2. Anayasa Mahkemesi, hukuk davalarında makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan başvurularda Güher Ergun ve diğerleri (B. No: 2012/13, 2/7/2013), idari davalar yönünden Selahattin Akyıl (B. No: 2012/1198, 7/11/2013), ceza davaları yönünden de B.E. (B. No: 2012/625, 9/1/2014) ve Nevriye Kuruç ([GK], B. No: 2021/58970, 5/7/2022) kararlarında bütün ilkeleri ortaya koymuş; makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır. Somut başvuruda, anılan kararlarda açıklanan ilkelerden ve ulaşılan sonuçtan ayrılmayı gerektiren bir durum bulunmamaktadır. Bu doğrultuda başvurucuların Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir. B. Diğer İhlal İddiaları 3. Başvurucuların bir kısmı, makul sürede yargılanma hakkının yanı sıra Anayasa’da güvence altına alınan diğer hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Başvurucuların iddiaları Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru inceleme yetkisine girdiği ölçüde ve sunulan belgeler çerçevesinde değerlendirildiğinde başvurucuların temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiğine ilişkin iddialarının 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da düzenlenen diğer kabul edilebilirlik kriterlerini karşılamadığı anlaşılmıştır. Açıklanan gerekçeyle başvurunun bu kısmının kabul edilebilirlik kriterlerini karşılamaması nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.
III. GİDERİM 4. Başvurucular, ihlalin tespiti ile tazminat talebinde bulunmuştur. İhlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için manevi zararları karşılığında başvuruculara talepleri dikkate alınarak ekli tablonun (H) sütununda belirtilen net tutarlarda manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir. Başvurucuların uğradıklarını iddia ettikleri maddi zarar ile tespit edilen ihlal arasında illiyet bağı bulunmayıp başvurucular da yeterli bilgi ve belge sunmadığından maddi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir.
- HÜKÜM Açıklanan gerekçelerle;
- Adli yardım talebinde bulunan başvurucuların adli yardım taleplerinin KABULÜNE,
- 1. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
- Diğer ihlal iddialarının kabul edilebilirlik kriterlerini karşılamaması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
- Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
- Başvuruculara ekli tablonun (H) sütununda belirtilen net tutarlarda manevi tazminatın AYRI AYRI ÖDENMESİNE, diğer tazminat taleplerinin REDDİNE,
- Vekille temsil edilen başvuruculara ekli tablonun (G) sütununda belirtilen vekâlet ücretleri ile ekli tablonun (D) sütununda belirtilen harçların bu tabloda gösterildiği şekilde ÖDENMESİNE,
- Ödemelerin kararın tebliğini takiben başvurucuların Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihlerinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
- Kararın bir örneğinin bilgi için ilgili mahkemelere GÖNDERİLMESİNE,
- Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 20/12/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Site içeriği ve site içerisinde paylaşılan makalelerin her hakkı Minval Hukuk & Danışmanlık Bürosuna aittir.
